Streszczenie zawartości integracyjnego portretu terapeutycznego Artemisia vulgaris L. + spis treści
Wprowadzenie:
Streszczenie – Rozdział XI. dysertacji doktorskiej.
Era współczesnego rozwoju naukowego usunęła w cień ponad 2000-letnią wiedzę na temat roślin leczniczych gromadzoną (i dokumentowaną) według zasad medycyny holistycznej. Dzisiejszy stan wiedzy medycznej na Zachodzie, gromadzonej i dokumentowanej od stu pięćdziesięciu lat według zasad medycyny opartej na faktach (Evidence Based Medicine – EBM), wskazuje jednak, że w holistycznych źródłach możemy znaleźć informacje, które są aktualne i przydatne również obecnie. Prezentowany projekt naukowy opisuje znaczenie rośliny leczniczej z rodziny Asteracae – Artemisia vulgaris L. (bylica zwyczajna) w historii farmacji oraz we współczesnej terapii.
W niniejszym projekcie naukowym zostały przedstawione w chronologicznej kolejności ich powstawania na przestrzeni dziejów (od czasów antyku aż po czasy współczesne), zarówno wskazania medyczne dla surowców leczniczych, jak i różnorodne formy aplikacji preparatów z tego gatunku.
Ze względu na powszechność występowania na kontynencie europejskim, roślina była ogólnie dostępna, a działanie lecznicze ziela w dolegliwościach ginekologicznych oraz okołoporodowych zostało opisane już w pierwszych księgach medycznych naszej cywilizacji.
Wraz z rozwojem antycznej sztuki medycznej i filozofii leczenia – od zasady harmonii przeciwieństw („eukrazja”) i teorii czterech elementów (woda, ziemia, powietrze, ogień) poprzez naukę o cieczach ustrojowych („humores”) i wartościach podstawowych (gorąco-zimno, suchość-wilgotność), aż do fizjologii i patologii humoralnej Hipokratesa i Galena z Pergamonu, bylica zwyczajna uzyskiwała kolejne wskazania terapeutyczne, (m.in. skuteczność w leczeniu dolegliwości gastrycznych z powodu zimna [wewnętrznego – w rozumieniu medycyny holistycznej]).
Po zmierzchu kultury antycznej, prozdrowotne działanie bylicy zwyczajnej znalazło uznanie również w średniowieczu i roślina ta była dalej stosowana w chorobach kobiecych i dolegliwościach żołądkowych.
Odkrycie druku utrwaliło miejsce Artemisia vulgaris L. w zielnikach i herbarzach.
Trzon omawianego projektu naukowego stanowi analiza niemieckojęzycznych, sztandarowych (i niekiedy przełomowych) źródeł z zakresu historii ziołolecznictwa. Dwie epoki – renesans i czasy współczesne, w ramach analizy porównawczej, przedstawiono również na podstawie odpowiednich źródeł polskich.
W okresie rozkwitu medycyny holistycznej w Europie, od XV do XVIII wieku, podstawowymi wskazaniami do leczenia bylicą zwyczajną były, obok dolegliwości kobiecych, kłopoty zdrowotne z powodu zimna i wilgotności w dwóch obiegach funkcyjnych (czynnościowych): śledziony i wątroby (orbis lienalis / orbis hepaticus).
Te oraz inne holistyczne pojęcia, zaczęły zanikać w epoce oświecenia, będąc konsekwentnie zastępowane materialistycznym słownictwem rodzącej się medycyny opartej na faktach (EBM). Niestety wraz z utratą „słownika medycyny holistycznej”, zniknął również bardzo ważny aspekt w terapii bylicą zwyczajną, co w efekcie końcowym, oceną niemieckiej Komisji E z 1988 roku, doprowadziło do odebrania tej roślinie wartości terapeutycznych według standardów EBM. Dopiero przyznanie w 2015 roku Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny za badania nad bylicą jednoroczną (Artemisia annua L.) obudziło naukowe zainteresowanie innymi gatunkami z rodzaju Artemisia L., w tym Artemisia vulgaris L. W efekcie rozpoczęto profesjonalne badania dotyczące chemizmu i aktywności biologicznej ekstraktów i olejków eterycznych pozyskiwanych z ziela i korzeni bylicy zwyczajnej. Wykazały one cały szereg działań terapeutycznych, wynikających z aktywności przeciwbakteryjnej, antyoksydacyjnej, hepatoprotekcyjnej, spazmolitycznej i innych. Badania zwróciły również uwagę na potencjalne walory kosmetyczne tego gatunku. Należy mieć nadzieję, że wkrótce zostaną również podjęte badania dowodzące słuszności najstarszych wskazań terapeutycznych dla bylicy zwyczajnej (tj. dolegliwości ginekologiczno-położniczych oraz gastroenterologicznych), zakodowane w systemie ICD (międzynarodowej klasyfikacji chorób i procedur medycznych) i przeprowadzone w reżymie badawczym RCT (randomizowanych kontrolowanych badań klinicznych).
Aby jeszcze lepiej docenić terapeutyczne zalety Artemisia vulgaris L., mamy dzisiaj dodatkową możliwość czerpania z zasobów istniejącego współcześnie holistycznego systemu medycznego, a mianowicie z tradycyjnej chińskiej medycyny (Traditional Chinese Medicine – TCM). Wykorzystując wiedzę z zakresu TCM możemy ponownie odkryć zapomniany potencjał leczniczy Artemisia vulgaris L. i w pełni z niego korzystać.
Spis treści
UWAGA: Przedstawiony poniżej spis treści został przeniesiony z dysertacji doktorskiej (p.poz 143.) bibliografii) napisanej w ramach „projektu Artemisia vulgaris”, aby w szczegółach przedstawić konstrukcję omawianej pracy naukowej. Należy zaznaczyć, że do przedstawionego spisu treści dołączono na tej stronie internetowej tekst dwóch rozdziałów: „Streszczenie” oraz „Bibliografia”. Całość tekstu dysertacji doktorskiej pt.: „Znaczenie Artemisia vulgaris L. (Bylica zwyczajna) w historii farmacji oraz we wspόłczesnej terapii” złożonej i obronionej na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2023 roku, dostępna jest w języku polskim lub w niemieckojęzycznej publikacji książkowej (p.poz. 142.) bibliografii).
WSTĘP8
PRZESŁANKI DO PODJĘCIA BADAŃ8
CEL PRACY I PROBLEMY BADAWCZE10
STAN BADAŃ11
MATERIAŁ BADAWCZY I METODOLOGIA BADAŃ12
KONSTRUKCJA PRACY13
I. OBIEKT BADAŃ – ARTEMISIA VULGARIS L. – CHARAKTERYSTYKA BOTANICZNO-EKOLOGICZNO-CHEMICZNA I ROZMIESZCZENIE STANOWISK NATURALNYCH NA ŚWIECIE16
- Charakterystyka botaniczna
- Ekologia
- Skład chemiczny
- Rozmieszczenie geograficzne stanowisk naturalnych
II. ZNACZENIE ARTEMISIA VULGARIS L. W HISTORII FARMACJI – OD ANTYKU PO CZASY WSPÓŁCZESNE21
- ANTYK
- PIERWSZE PRÓBY ZDEFINIOWANIA ZDROWIA I CHOROBY ORAZ PIERWSZE SZKOŁY LECZENIA
- „Corpus Hippocraticum”
- Pedanios Dioskurides (I w.) „De materia medica” („O substancjach leczniczych”) (ok. 60 r.)
- Pliniusz Starszy (23–79 r.) „Naturalis historia”
- Klaudiusz Galen z Pergamonu (130–200 r.) „De simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus” („O prostych lekarstw temperamencie i działaniu”)
- Pseudo-Apuleius „De herbarum virtutibus” / „Herbarius” („O sile ziół”) – (IV w.)
- PODSUMOWANIE
- ŚREDNIOWIECZE
- MEDYCYNA KLASZTORNA
- „Lorscher Arzneibuch” („Księga lekarstw z Lorsch”), ok. 790 r.
- Walahfrid Strabo (808-849 r.) „Liber de cultura hortorum” („Księga o uprawianiu ogrodu”) („Hortulus” / „Ogródek”) ok. 840 r
- Odo Magdunensis (XI w.) „Macer floridus” 1070 r.
- Matthaeus Platearius (XII w.) „Circa instans” ok. 1150 r.
- Hildegarda z Bingen (1098-1179 r.) „Physica”/ „Liber simplicis medicinae” („Księga prostej medycyny”) (1150-1160 r.)
- OKRES ENCYKLOPEDYSTÓW
- Bartholomäus Anglicus (1190-1250 r.) „De proprietatibus rerum” („O właściwościach rzeczy”) (1250 r.)
- Albertus Magnus (1193-1280 r.) „ De Vegetabilibus” („O roślinach” ) (poł.XIII w.)
- Konrad z Megenberg (1309-1374 r.) „Buch von den natürlichen Dingen” („Księga o rzeczach naturalnych”), („Buch der Natur” / „Księga Natury”)
- Rufinus z Genui – opat Tyrusu „Liber de virtutibus herbarum et de compositionibus earum” („Księga o właściwościach ziół i o kompozycjach z nich”) ok. 1288 r.
- RENESANS
- PIERWSZE DRUKOWANE ZIELNIKI
- „Johann Wonnecke von Kaub (1430-1503 r.) „Gart der Gesundheit” („Ogród zdrowya“) 1485 r.
- Adam Lonitzer (1528-1586 r.) „Naturalis Historia” (łac. 1551 r. / niem. 1557 r.)
- „OJCOWIE BOTANIKI”
- Otto Brunfels (1488-1534 r.) „Herbarum vivae eicones” („Żywe obrazy ziół”) (1530 r.)
- Hieronymus Bock (Tragus) (1489-1554 r.) „New Kreütter Buch” („Nowy zielnik”) 1539 r.
- Leonhart Fuchs (1501-1566 r.) „De historia stirpium commentarii insignes” („Ważkie komentarze do historii roślin”) 1542 r.; „New Kreüterbuch” („Nowy zielnik”) 1543 r.
- INNE WAŻNE ZIELNIKI W JĘZYKU NIEMIECKIM
- Jakobus Theodorus Tabernaemontanus (1522-1590 r.) „Neuw Kreuterbuch” („Nowy zielnik”) (1588 r.)
- Zastosowania wewnętrzne bylicy zwyczajnej w zielniku Tabernaemontanusa
- Zastosowania zewnętrzne bylicy zwyczajnej w zielniku Tabernaemontanusa
- Jakobus Theodorus Tabernaemontanus (1522-1590 r.) „Neuw Kreuterbuch” („Nowy zielnik”) (1588 r.)
- ARTEMISIA VULGARIS W POLSKICH ZIELNIKACH EPOKI RENESANSU (XVI/XVII W.)
- Stefan Falimirz (I poł. XVI w.) „O ziołach y o moczy gich” (1534 r.)
- Marcin z Urzędowa (ok. 1500-1573 r.) „Herbarz polski” (1595 r.)
- Szymon Syreński (1540-1611 r.), „Zielnik Symona Syreniusa” (1613 r.)
- PODSUMOWANIE
- ARTEMISIA W XVII I XVIII WIEKU
- ŹRÓDŁA NIEMIECKIE
- Johann Schröder (1600-1664 r.) „Artzney-Schatz” („Skarbiec leków”) (niem. 1685 r.)
- Johann Heinrich Zedler (1706-1751 r.) „Universal Lexicon” („Uniwersalny leksykon”) 1732-1754 r.
- ŹRÓDŁA NIEMIECKIE
- PODSUMOWANIE
- WSPÓŁCZESNA FITOTERIAPA
- ŹRÓDŁA NIEMIECKIE
- Dr Gerhard Madaus (1890-1942 r.) „Lehrbuch der biologischen Heilmittel” („Podręcznik naturalnych środków leczniczych”) 1938 r.
- Hermann Hager (1816-1897 r.) „Handbuch der pharmazeutischen Praxis” („Podręcznik praktyki farmaceutycznej”), wydania: I – 1876 r.; II – 1900 r.; III – 1925 r. (dodruk w 1949 r.); IV – 1972 r.
- PORTRET LECZNICZY ARTEMISIA VULGARIS NA PODSTAWIE WYBRANYCH POLSKICH ŹRÓDEŁ PISANYCH OD XVIII WIEKU DO WSPÓŁCZESNOŚCI
- Uwarunkowania historyczne
- Wskazania terapeutyczne do leczenia z wykorzystaniem Artemisia vulgaris L. w wybranych polskich źródłach pisanych
- PODSUMOWANIE
- BADANIA NAD ARTEMISIA VULGARIS L. NA PRZEŁOMIE XX I XXI WIEKU ORAZ AKTUALNY STATUS TEGO GATUNKU W LECZNICTWIE OGÓLNOŚWIATOWYM
- Charakterystyka fitochemiczna
- Nowe udowodnione kierunki aktywności biologicznej w badaniach nad A. vulgaris L.
- Zastosowanie w medycynie tradycyjnej na świecie
- Pozycja bylicy zwyczajnej we współczesnym lecznictwie europejskim
- PODSUMOWANIE
III. INTEGRACYJNY ASPEKT OCENY ARTEMISIA VULGARIS L. JAKO ROŚLINY LECZNICZEJ166
- Zakres wskazań terapeutycznych dla Artemisia vulgaris l. ustalony na podstawie monografii opracowanej przez komisję e federalnego urzędu zdrowia RFN, opublikowany 06.07.1988 r.
- Wzorce zaburzeń (bianzheng) do leczenia z wykorzystaniem Artemisia vulgaris l., ze szkoły tradycyjnej chińskiej medycyny, opisane we współczesnych podręcznikach teorii i praktyki TCM
- Lista potencjalnych wzorców zaburzeń (bianzheng) należących do obiegów czynnościowych Artemisia vulgaris L., sporządzona na podstawie monografii komisji E
- Wybrane problemy analizy porównawczej między ebm i tcm w integracyjnym portrecie terapeutycznym Artemisia vulgaris.
- Holistyczna nomenklatura we wskazaniach do leczenia z wykorzystaniem artemisia vulgaris l. Stosowana w przedstawionych źródłach: Od „materia medica” (i w.) dioskuridesa, do „lehrbuch der biologischen heilmittel” („podręcznik naturalnych środków leczniczych”) g. Madausa (lipsk, 1938 r.)
- Wnioski
IV PODSUMOWANIE CAŁOŚCI BADAŃ I WNIOSKI198
- Artemisia vulgaris i jej udokumentowany wkład w rozwój farmacji i medycyny zachodu – spojrzenie historyczne
- Współistnienie medycyny opartej na faktach (EBM) i medycyny holistycznej we współczesnym portrecie terapeutycznym Artemisia vulgaris L. oraz znaczenie TCM w tym procesie
- Aspekt integracyjny we współczesnym opisie Artemisia vulgaris – Wyzwania
V. SŁOWNICZEK PODSTAWOWYCH TERMINÓW STOSOWANYCH W TCM206
VI. PRZYKŁADY ROZPOZNANIA I LECZENIA CHORÓB WEDŁUG WSPÓŁCZESNYCH STANDARDÓW TRADYCYJNEJ CHIŃSKIEJ MEDYCYNY (TCM)216
- Przykład nr 1
- Przykład nr 2
- Przykład nr 3
VII. TABELE GŁÓWNE – TABELA A, TABELA B228
- WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE KORZYSTANIA Z TABEL GŁÓWNYCH
VIII. SPIS POZOSTAŁYCH TABEL230
IX. SPIS ILUSTRACJI231
X. BIBLIOGRAFIA233
- Źródła (bez TCM)
- Opracowania (bez TCM)
- Profesjonalne piśmiennictwo z zakresu TCM
- Źródła internetowe (przedstawione w kolejności ich pojawienia się w tekście)